Çizgi Roman Çevirisi ve Çevirmeninin Sorunları

Çizgi Romanın belki de en az bilinen kısmı çizgi romanın çevirisi. Ülkemizde yerli sanatçıların eserlerinden çok yabancıların ürettikleri basılırken aslında en çok göz önünde olması gereken alan da o olmalıydı aslında.

Bugün ülkemizde basılan telif eserlere baktığımızda bir dönemin amerikan ekolü Mandrake, Flash Gordon ve Kızılmaske örnekleri ile her tür fumetti ve frankofon’un uzun süre oldukça kaliteli çevirilerle dilimize kazandırıldığını görürüz. Yine çocuk dergileri de uzun süre “iyi ve kaliteli” türkçeyle okurlara ulaşabilmiştir. Elbette çizgi roman diliyle edebi dil ve sokak dili arasında zaman zaman ciddi uyumsuzluklar yaşanmıştır. Ancak bu uyumsuzluklar yine de uzun bir süre çizgi romanda çeviriye gösterilen özen göz önüne alındığında oldukça etkisiz kalmıştır. Tabii bugün Ay Barka, Zeynep Akkuş gibi çizgi romana gönül vermiş ve bu alanda çalışmalarını sürdürmüş çevirmenler olduğu gibi özellikle ingilizceyi iyi ama türkçeyi de yarım yamalak bilen ve comics çevirileri yapan kişiler de mevcuttur.

İşte genel çerçevesini bu şekilde çizebileceğimiz ülkemiz çizgi roman çeviri alanının sorunlarını bir akademisyen, yabancı kuramcıların tezleriyle formüle etmek istemiştir. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Görevlisi GÖKÇEN EZBER, Doğan Egmont grubunca çocuklara yönelik basılan ÖRÜMCEK ADAM dergisinde bir süre yürüttüğü editörlük ve çevirmenlik birikimini de göz önünde bulundurarak 15 Haziran 2007 günü kısa bir sunum gerçekleştirmiştir. Bölüm başkanı, hocalar, öğrenciler ve ÇROP üyesi Ümit Kireççi’yle Ozan Sarı’nın da hazır bulunduğu bu sunumun kısa metni aşağıda yer almaktadır.

ÖRÜMCEK ADAM Örneğinde Çizgi Roman Çevirisinde Sorunlar:

Bu sunumda kuramsal çalışmaları referans olarak anılan bir çok kuramcı arasından iki önemli kuramcı Juha Herkman ile Klaus Kaindl. Bu iki kuramcının olduğu gibi özellikle çizgi roman çevirisi konusunda yapılmış araştırmaları, yayımlanan kitapları ve üretilen tezleriyle Fin ve Alman kuramcılarının daha çok olduğu görülmüş. İlginç bir şekilde bu iki ülkede yerli çizgi roman üretimleri sınırlı sayıda olasına rağmen çizgi roman kuramının oluşturulması noktasında oldukça ilerlemiş oldukları görülüyor.

Kaindl, Çizgi Romanı oluşturan unsurlar ve çeviriyle ilişkisini şu çizelgeyle açıklamıştır:

Dilbilimsel Tipografik Resim işaretleri

Anlatı başlığı Fontlar Resimler
Diyalog Biçim Çizgiler
Ses Benzeşimleri Ritim Perspektif (kadraj)
Büyüklük

Çevirmenin çizgi romanı çevirisi yapabilmesi için çizgi romanı ve anlatım araçlarını, yazı ve resim anlatımını tanıması – bilmesi gerekmektedir. Çizelge bu anlatım bileşenlerini göstermektedir.

Çizgi Roman Çevirinde Sorunlar

Bu bölüm Ulla, Kankaanpa ve Heirkonen’in araştırmalarından derlenmiş:

- Konuşma balonlarındaki / kutularındaki kısıtlı yer
- İkonik sözcükler ve sesle sözcüğün iç içe geçtiği dil kullanımları
- Çizgi Roman çevirmenlerinin zaman sorunu
- Diyalog yapısı
- Espri/alaylı/mecazlı ifadeler
- Tarihi ve çizgi seriye dair tarihsel değinmeler
- Metnin ve resmin birleşmesi (efekt, başlık)

Çevirmenin yaşayabileceği sorunlar:

- Çevirenin çizgi romanla kişisel ilgisinin yeterliliği
- Çizgi Romanın yakından izlenmesi
- Çizgi Roman diline yakın olunması zorunluluğu
- Anlamı etkileyen küçük ayrıntıları yakalayabilme
- Resim yazı ilişkisini çözümleyebilme yeteneğine sahip olma

***

Yukarıdaki metnin başlıkları sayın Ezber’in genişlettiği anlatımıyla, katılımcıların deneyim ve tespitlerinin paylaşımıyla kısa olmaktan çıkan keyifli bir sohbete dönüşmüştür. Yakın zamanda daha büyük katılımcı kitlesiyle tekrarlanması düşünülen bu sunum için ÇROP olarak sayın Gökçen Ezber’e, bölüme ve hocalarına, bizi davet eden sayın Yard. Doç. Dr. Nejdet Neydim’e çizgi roman okurları adına teşekkürü borç biliyoruz.

Metni Hazırlayan: ÜMİT KİREÇÇİ

Fotoğraflar: S. OZAN SARI